Είμαι υπέρ ενός ριζοσπαστικού κινήματος ανοιχτής επιστημής που θα σαρώσει τα πάντα τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η σχέση μου με την Ανοιχτή Επιστήμη ξεκίνησε όταν την υπερασπίστηκα σε μια δημόσια αντιπαράθεση, χωρίς τότε να έχω καταλάβει ότι τα επιχειρήματά που διατύπωνα συνηγορούσαν υπέρ της Ανοιχτής Επιστήμης και μιας υποκατηγορίας της όπως είναι η Επιστήμη των Πολιτών. Ήταν το μακρινό 2007 όταν με αφορμή τη διατύπωση μιας δημοσκοπικής ανάλυσης στην Καθημερινή ξεκίνησε μια σειρά αναρτήσεων, απαντήσεων και ανταπαντήσεων στο προσωπικό μου ιστολόγιο μεταξύ ενός δημοσκόπου και εμού. Στην τελευταία μου ανάρτηση συνόψισα την συζήτηση καταγράφοντας 3 σημεία όπου συμφωνήσαμε και άλλα δύο στα οποία θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε στο μέλλον. Αναφέρω τα δύο τελευταία
- Στην εποχή του διαδικτύου η μεθοδολογική διαφάνεια για μια εταιρία δημοσκοπήσεων δεν σταματά στις εκδόσεις της. Ο πολίτης μιας δημοκρατίας χρειάζεται ,τη στιγμή που διαβάζει αναλύσεις οπουδήποτε, να μπορεί να ανατρέξει στην ιστοσελίδα της εταιρίας και να πληροφορηθεί με τρόπο ευσύνοπτο την συγκεκριμένη μεθοδολογία που ακολουθεί η εκάστοτε έρευνα.
- Το ίδιο περίπου ισχύει και για τα αστάθμιστα στοιχεία και τα πρωτογενή δεδομένα που επίσης πρέπει να δημοσιεύονται.
12 χρόνια μετά από εκείνη τη συζήτηση ελάχιστα έχουν γίνει. Ελάχιστες εταιρίες αναφέρουν ανοιχτά τη μεθοδολογία των ερευνών τους. Η public issue αναφέρει διεξοδικά στο site της τη μεθοδολογία που ακολουθεί στην εκτίμηση ψήφου. Σε ό,τι αφορά την ανάρτηση των πρωτογενών δεδομένων των ερευνών ούτε λόγος. Μόνο η Διανέοσις ανεβάζει τα πρωτογενή δεδομένα των ερευνών της. Για σκεφτείτε πόσο πιο ενημερωμένος και υπεύθυνος θα ήταν ο δημόσιος διάλογος για την πολιτική εάν τα πρωτογενή δεδομένα των δημοσκοπήσεων διατίθενται ελεύθερα από τις εταιρίες. Μα είναι το προϊόν της δουλειάς μας, αυτό που μας κάνει ανταγωνιστικούς, θα αντιτείνουν οι ιδιοκτήτες τους. Υπάρχει αντίλογος; Προφανώς. Οι πολιτικές δημοσκοπήσεις έχουν εφήμερο χαρακτήρα. Αφήστε να περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Ένας, δύο, περισσότεροι μήνες, και αναρτήστε τα. Κανείς δεν ενδιαφέρεται. Αφήστε να το κρίνει η κοινωνία των πολιτών. Με ποιά λογική να το κάνουμε, τι θα κερδίσουμε; Η κοινή γνώμη είναι οιονεί κοινό αγαθό. Αν κοινή γνώμη είναι οι υπο διευρεύνηση γνώμες, οι στάσεις, οι πεποιθήσεις κάθε μέλους της κοινωνίας, τότε όσοι την ερευνούν έχουν ηθικό χρέος να επιστρέψουν τα πρωτογενή δεδομένα στην κοινωνία ως μέρισμα γνώσης. Δεν έχει τόσο να κάνει με το ποιός πληρώνει την έρευνα. Αλλά με το από που προέρχονται τα δεδομένα και σε τι αφορούν. Τα δεδομένα πηγάζουν από την κοινωνία και την αφορούν, Για αυτό πρέπει να είναι ανοιχτά και δημόσια.
Εφόσον υποστήριξα ότι ακόμα και ιδιωτικές εταιρίες που διεξάγουν έρευνες χρηματοδοτούμενες από ιδιωτικό χρήμα έχουν την ηθική υποχρέωση να επιστρέφουν στην κοινωνία το μέρισμα δεδομένων που συσσωρεύουν, σκεφτείτε πόσο επιτακτικό και αυτονόητο είναι κάτι τέτοιο για έρευνες και δεδομένα που γίνονται από δημόσιους φορείς ή και από δημόσιο χρήμα.
Στο τρίτο εθνικό σχέδιο δράσης για την ανοιχτή διακυβέρνηση 2016-2018 υπήρχε μια δέσμευση για την ανάρτηση μελετών με δημόσια χρηματοδότηση που θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν παρέμβαση υπέρ της ανοιχτής επιστήμης. Ωστόσο διατυπώθηκε με τόση ασάφεια και η υλοποίησή της δεν προχώρησε καθόλου.
Αντίθετα, η Γαλλία στο πλαίσιο της OGP έχει εθνικό σχέδιο δράσης για την Ανοιχτή Επιστήμη. Κεντρικός στόχος: Η Γαλλία δεσμεύεται να κάνει τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών ανοιχτά σε όλους: σε ερευνητές, εταιρίες και πολίτες.
Πρώτη δέσμευση: Γενίκευση της ανοιχτής πρόσβασης στις δημοσιεύσεις. Γιατί η επιστημονική έρευνα είναι κοινό αγαθό που πρέπει να μοιραστεί σε όλους.
Δεύτερη δέσμευση: Δόμηση των ερευνητικών δεδομένων με τρόπο ώστε να διαtεθούν με ανοιχτή πρόσβαση. Τα ερευνητικά δεδομένα αποτελούν την πρώτη ύλη της γνώσης. Ο διαμοιρασμός τους ανοίγει νέες ερευνητικές προοπτικές.
Τρίτη δέσμευση: Συμμετοχή της Γαλλίας στο Ευρωπαϊκό και διεθνές κίνημα της Ανοιχτής Επιστήμης. Η Γαλλία δεσμεύεται να κάνει την Ανοιχτή Επιστήμη καθημερινή κοινή πρακτική.
Καταλήγοντας: Η Ανοιχτή Επιστήμη μπορεί να λύσει σχεδόν όλα τα προβλήματα. Από την υγεία μέχρι την κλιματική αλλαγή και την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας. Στα ζητήματα της ανοιχτότητας έχουμε πέσει σε ένα φαύλο κύκλο στην Ελλάδα. Αδράνεια, έλλειψη πολιτικής βούλησης και μικροσυμφέροντα κυριαρχούν και μας στερούν όσα θα μπορούσαμε να καταφέρουμε από τις δυνατότητές μας. Το στοίχημα για την Ελλάδα είναι πως θα ενεργοποιήσουμε έναν ενάρετο κύκλο συνεργασίας, συμμετοχής και λογοδοσίας. Τρία πράγματα χρειάζονται επειγόντως. Πρώτον, ισχυρή πολιτική βούληση. Δεύτερον, ομάδες εργασίας με σχέδιο και γνώσεις. Τρίτον, οριζόντιοι, ανοιχτοί στην κοινωνία και θεσμικά κατοχυρωμένοι μηχανισμοί σχεδιασμού, εφαρμογής και παρακολούθησης δράσεων.
Αλέξανδρος Μελίδης 